Yan Etkilerin Beslenmeye Etkisi
İştahtan Kesilme
İştahtan kesilme ya da iştah azalması, tedavi sırasında karşılaşılan en yaygın sorundur. Nitekim, kanser hücreleri, vücudu aç olmadığına ikna eden bir madde salgılar. Normal yiyen fakat zayıflayan ya da birdenbire yemeğe olan bütün ilgisini kaybeden ve kilo vermeye başlayan bir kişinin hasta olmasından kuşkulanılması yaygındır. Fakat korku ya da depresyonun da kişinin iştahtan kesilmesine neden olabileceğini unutmayınız.
Tedavi sırasında bulantı, kusma, besinlerin kokularının ya da tatlarının değişik hissedilmesi gibi yan etkiler, hastayı iştahtan kesebilir. İştahtan kesilme yalnızca birkaç gün de sürebilir veya tedavi boyunca hatta tedavi bittikten sonra da devam edebilir. Bu durumu mutlaka size tedavi veren doktorunuza iletiniz, size süt benzeri beslenme takviyeleri verebilir.
Eğer İştahınız Azaldıysa;
- Acıkmamış olsanız bile kendinizi yemek yemeye biraz zorlamalısınız.
- Eğer çok iştahınız yoksa az miktarda sık sık yemelisiniz. Bir öğünü ikiye bölebilirsiniz. Böylece daha çok besin almak kolaylaşacaktır.
- Ayaküstü yiyecekleri elinizin altında bulundurunuz, böylece canınız bir şey yemek istediği zaman kolayca ulaşabilirsiniz. Peynir ve kraker, meyve, yoğurt, muhallebi bunlardan bazılarıdır. Dışarı çıkarken yanınıza bisküvi, kraker ya da kuru üzüm gibi yiyecekler alınız.
- Kalorisi yüksek iyi kaliteli protein içeren besinleri (yumurta, et, yoğurt, peynir, kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunya gibi kuru baklagiller, esmer ekmek) seçmelisiniz.
- Bazen yiyeceklerin biçimini değiştirmek onları daha iştah açıcı yapar. Örneğin, taze meyveyi bütün olarak yemek sorun yaratıyorsa, meyveleri komposto, püre, hoşaf olarak yiyebilirsiniz. Sütlü tatlılara dövülmüş ceviz, fındık eklerseniz hacim değişmez fakat enerji ve protein değeri artar. Süte ve/veya yoğurda bal pekmez ekleyerek yiyebilirsiniz.
- Canınız tatlı istediğinde fazla ve sık olmamak kaydıyla sütlü tatlı tüketebilirsiniz.
- Yemek zamanlarınızı mümkün olduğunca sakin ve güzel hale getiriniz. Yiyecekleri çekici bir şekilde hazırlarsanız yemenize yardımcı olabilir.
- Düzenli egzersiz iştahınızı açabilir. Hekiminizle konuşup egzersiz yapıp yapmayacağınızı öğreniniz.
Yemek sırasında çok az içecek içiniz çünkü içecek doygunluk hissi verir. Önce katı ardından sıvı besinlerle beslenmelisiniz.
Ağız ya da Boğaz Ağrısı
-Ağızda acıma, diş etlerinde hassasiyet ve boğaz ağrısı çoğu zaman kemoterapiden ve radyoterapiden kaynaklanır. Yine de yemeğe gayret etmelisiniz. Fakat tuzlu, asitli, sert ve kuru besinleri çiğnemek ve yutmak zor olacaktır. Bu nedenle yumuşak ve besleyici besinleri seçmelisiniz. Örneğin; Yoğurt, muz, patates püresi, ezme çorbalar, sebze püresi, salep, olgun taze meyve, pişmiş yumurta, çok pişmiş et, elma püresi, yumuşak peynir, makarna, muhallebi, sütlaç yiyebilirsiniz.
-Yiyecekleri bebek yiyecekleri gibi (yumuşak, oda sıcaklığında ya da ılık, küçük parçalar halinde ve sıvı) hazırlamanız ve hatta bazen bebekler için hazırlanmış sebze ve meyve pürelerini tüketmeniz iyi olur.
Eğer Ağrılı Ağız Sorunlarınız Varsa;
-Yemeklerden önce ve sonra ağzınızı çeşitli temizleyici maddelerle çalkalamalısınız.
-Sıcak, acı baharatlı, asitli yiyeceklerden, ham meyveler ve sebzelerden, tuzlu yiyeceklerden kaçınmalısınız.
-Çiğneme güçlüğünüz var ise, sulu, yarı sulu veya her türlü yemeği blenderize edilmiş besinler şeklinde tüketmelisiniz.
Koku ya da Tat Değişikliği:
Tedavi sırasında tat ve koku algılama duyunuz değişebilir. Yiyecekler, özellikle et ve yüksek proteinli diğer besinler acı ya da metalik bir tat vermeye başlar. Pek çok yiyeceğin tadı azalır ya da tatsızlaşır. Bu değişikliklerin nedeni hastalığın kendisi ya da verilen tedavi olabilir. Diş sorunları da tat ve koku değişikliğine yol açar. Genellikle tedavi tamamlandıktan sonra bu değişiklikler normale döner.
Eğer Tat Alma Duyunuz Değiştiyse;
-Alışverişinizi kendiniz yapınız, gözünüze hoş görünen ve güzel kokan yiyecekleri seçiniz ve hazırlayınız.
-Et tercihini kendiniz yapınız. Etleri meyve suları ya da hoşunuza giden soslara yatırarak lezzetini arttırınız.
-Yemeklerin tat ve kokularını değiştirmek için fesleğen, nane, kekik, biberiye gibi aromalı otlar ve baharatlar kullanınız, yemeklerinize soğan ya da sarımsak ekleyiniz.
-Turunçgillerle tatlandırılmış tatlı ve muhallebi yemeyi deneyiniz.
-Yiyecekleri soğuk veya oda ısında tüketmelisiniz.
-Değişik görünüm ve renkte yiyecekler tüketmelisiniz.
-Bulantı pek çok tedavinin ortak yan etkisidir. Bulantı; tedavi sırasında, tedaviden hemen sonra veya birkaç gün sonra görülebilir. Genellikle tedavi tamamlandıktan bir ya da iki hafta sonra geçer.
-Bulantıyı kontrol altına alabilecek bazı ilaçlar vardır. Bu ilaçları almak için hekiminize başvurunuz.
-Kusma bulantı ile birlikte olabilir ve bazı kanser tedavilerine bağlı olarak ortaya çıkar. Kusma bulantı olmadan da görülebilir.
Eğer Bulantı ve Kusmanız Varsa;
-Mideyi rahatlatacak besinler yiyiniz. Örneğin, kızarmış ekmek, kraker, gevrek, simit, makarna, fırında pişmiş ya da haşlanmış derisiz haşlanmış tavuk, beyaz peynir, kuru meyveler gibi kuru yiyecekler yemelisiniz.
-Bulantınız olduğu zaman yağlı besinler, kızartmalar, baharatlı ya da sıcak yiyecekler, ağır kokulu yiyeceklerden sakınınız.
-Yemek yedikten sonra yatmamalısınız.
– Azar azar ve yavaş yavaş yemelisiniz.
-Sıvı tüketiminizi yemek aralarında oda sıcaklığında, yavaş yavaş ve yudum yudum yapmalısınız.
-Açlık hissederseniz öğün aralarında da yiyiniz.
-Sabah kalktığınızda bulantınız oluyorsa, yataktan çıkmadan önce kraker ya da kızarmış ekmek yiyiniz.
-Kusma nöbetleri geçmeden hiçbir şey yemeyiniz ya da içmeyiniz. Kusma kontrol altına alındıktan sonra yavaş yavaş hafif besinler yemeye çalınız. Bulantı ve kusmanız geçince normal beslenmeye başlayınız
-Rahat giysiler giyiniz.
-Tedavi sırasında, özellikle kemoterapi ve vücudun alt bölgelerine, mide ve bağırsaklara radyoterapi uygulanması sırasında ishal yaygın olarak görülür. Ayrıca enfeksiyonlar, besinlere karşı hassasiyet (ilaçlar nedeniyle ortaya çıkabilir) ve duygusal sorunlar da ishale sebep olabilir.
– İshal sırasında besinler içerisindeki vitaminler, mineraller ve su kana emilemeden çabucak kalın bağırsağa geçer ve dışarı atılır. Bu durum, vitamin ve mineral eksikliğine neden olur, ayrıca su kaybına ve vücutta suyun azalmasına yol açar. Bu dönemde yeterli miktarda sıvı almanız çok değerlidir.
Eğer Diyare (İshal) Olursanız;
-Yüksek şeker ve yağ tüketiminde barsak faaliyetleri artacağından az yağlı az şekerli gıdalar tüketmelisiniz.
-Az miktarda sık sık yemek yemeliniz.
– Kaybettiğiniz suyu yerine koymak için bol miktarda oda ısısında sıvı tüketmelisiniz.
-Sebze ve meyveleri pişmiş tüketmelisiniz.
-Yağsız pilav, makarna, yağsız tost, yağsız süt, yağsız yoğurt, kabuksuz elma yiyebilirsiniz.
-Derisi alınmış tavuk ya da hindi, az yağlı dana eti ya da balık, akı ve sarısı katılaşıncaya değin suda pişmiş yumurta yiyebilirsiniz.
-Et suyu, muz, şeftali, pişmiş patates, pişmiş havuç gibi yüksek oranda sodyum ve potasyum içeren besinler tüketmelisiniz.
-Gaz yapıcı yiyecekler, lahana ve karnabahar, kuru baklagiller, acı ve baharatlı yiyecekleri diyetinizden çıkarmalısınız.
-Yağlı besinler, kızartmalar, çiğ sebze, fındık, fıstık, ceviz gibi kuru yemişler ve çekirdek yemeyiniz.
-Kayısı, armut, erik gibi meyveleri tüketmeyiniz.
-Süt ve sütlü besinler ishalinizi arttırıyorsa tüketmemelisiniz.
-Kahve, koyu çay, kakao tüketmemelisiniz.
Eğer gazınız ve şişkinliğiniz varsa;
-Gaz yapıcı, çiğ sebze ve meyveler, kepekli gıdalar, soğan, turp, lahana, kuru baklagiller, karnabahar tüketmemelisiniz.
-Yemeklerinizi yavaş yavaş iyi çiğneyerek hava yutmadan yemelisiniz.
-Azar azar ve sık sık beslenmelisiniz.
-Bazı ilaçlar kabızlık yapabilir. Genellikle ağrı kesiciler kabızlığa yol açar. Yeterince lif ya da sıvı içermeyen ya da yağ oranı yüksek beslenme de aynı sorunları yaratabilir.
Eğer Kabız Olursanız;
-Diyetinize posalı yiyecekler, çiğ sebze ve meyve, kepekli ekmek, kuru baklagiller eklemelisiniz.
-Her türlü sıvı besini daha çok alınız. Günde 10 bardak su içmelisiniz.
-Ilık içecekleri tercih ediniz. Ihlamur çayı içebilirsiniz.
-Kayısı ya da kuru erik suyu ya da hoşafı, kısa süreli kabızlıkların giderilmesine yardımcı olur.
Hekiminize danışarak her gün hafif egzersiz yapabilirsiniz. Günü hareketsiz geçirmeniz ve yeterli sıvı almamanız kabızlığınızı artıracaktır.